Wsparcie podnoszenia jakości edukacji włączającej w Polsce. Końcowe rekomendacje dotyczące działań, które będą służyć podnoszeniu jakości edukacji włączającej w Polsce, wypracowane przez Europejską Agencję do spraw Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej

Edukacja włączająca to jeden z priorytetów działań Ministerstwa Edukacji Narodowej. W ostatnich latach podejmowane są różnorodne działania mające na celu poprawę jakości edukacji włączającej w polskich szkołach i placówkach oświatowych. Przygotowano szereg rozwiązań prawnych mających pomóc uczniowi z niepełnosprawnościami w realizowaniu obowiązku szkolnego i nauki.

Na wniosek Ministerstwa Edukacji Narodowej, w ramach Programu Wsparcia Reform Strukturalnych Komisji Europejskiej realizowany jest projekt „Wspieranie podnoszenia jakości edukacji włączającej w Polsce”. Jego celem jest wykorzystanie doświadczeń i rozwiązań innych krajów w tym zakresie, a także wiedzy ekspertów Europejskiej Agencji do spraw Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej, w przygotowaniu rekomendacji dotyczących zarówno zmian legislacyjnych, jak również działań sprzyjających wdrożeniu edukacji włączającej w codziennej praktyce polskich przedszkoli i szkół.

Europejska Agencja do spraw Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej jest niezależną organizacją, zrzeszającą ministerstwa edukacji krajów europejskich. Polska jest jednym z 31 krajów członkowskich. Agencja działa jako platforma współpracy dla państw członkowskich, dążąc do zapewnienia bardziej włączających systemów edukacyjnych. Jest to jedyna organizacja działająca na szczeblu europejskim, której misją jest wspieranie ministerstw edukacji krajów europejskich w podnoszeniu jakości i skuteczności oferty edukacyjnej dla wszystkich uczniów. Najważniejszym jej celem jest promocja takiej polityki i praktyki oświatowej, która wychodzi naprzeciw zróżnicowanym potrzebom uczniów – także tych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Celowi temu przyświecają takie idee, jak: wyrównywanie szans, poprawa jakości nauczania, dostępność edukacji i edukacja włączająca. W ramach działań Agencji podejmowane są różnorodne projekty tematyczne, realizowane analizy badań oraz wypracowywane i upowszechniane rekomendacje. W licznych inicjatywach Agencji uczestniczą także placówki z Polski.

Poniżej prezentujemy Państwu 16 wypracowanych przez Agencję końcowych rekomendacji dotyczących działań, które będą służyć podnoszeniu jakości edukacji włączającej w Polsce.

Rekomendacja 1

Przepisy prawa i polityka edukacyjna muszą uwzględniać zrozumiałą dla wszystkich definicję edukacji włączającej jako podejścia opartego na prawach, zapewniając każdemu uczącemu się dostęp do wysokiej jakości edukacji włączającej i włączenie społeczne każdej osoby uczącej się przez całe życie.

Oznacza to, że:

• Wszyscy uczniowie mają prawo uczęszczać razem ze swoimi rówieśnikami do placówek wczesnej edukacji i szkół w społeczności lokalnej. Wszystkie osoby uczące się mają dostęp do pełnego zakresu uprawnień wynikających z programu nauczania i realizacji społecznych szans. Wszystkie osoby uczące się mają dostęp do wysoko wykwalifikowanych nauczycieli i wysokiej jakości zasobów.
• Szkoły rozpoznają i likwidują wszelkie bariery w uczeniu się (np. wynikające z niepełnosprawności, problemów językowych, społecznych lub zdrowotnych) tak wcześnie, jak to możliwe. Nauczanie jest spersonalizowane, a wsparcie zapewnione jest w klasie, jak i środowisku szkolnym. Różnice są postrzegane jako zasób w procesie uczenia się i szansa na rozwijanie potencjału. Gdy jest to konieczne, bariery w procesie kształcenia są przełamywane dzięki zdecydowanym działaniom profilaktycznym i skutecznej interwencji.

Rekomendacja 2

Przepisy prawa i polityka edukacyjna w Polsce muszą zapewniać wszystkim szkołom  zasoby i wsparcie oraz możliwości doskonalenia zawodowego kadr, dzięki którym mogą one wprowadzać dostosowania umożliwiające uczniom z niepełnosprawnościami korzystanie z ich prawa do edukacji na równych zasadach z innymi, zgodnie z zobowiązaniami Polski dotyczącymi europejskich i międzynarodowych wytycznych politycznych.

Prawodawstwo i polityka w Polsce muszą gwarantować, że wszystkie szkoły będą wspierane i wyposażone w zasoby i możliwości rozwoju zawodowego, aby umożliwić uczniom niepełnosprawnym korzystanie z ich prawa do edukacji na równych zasadach z innymi.

Oznacza to, że:

• Uczniowie z niepełnosprawnościami mają prawo uczyć się w szkołach ogólnodostępnych, dzięki czemu mają dostęp do pełnego programu nauczania wraz z grupą rówieśniczą. Są nauczani przez dobrze wykwalifikowany personel i mają dostęp do niezbędnych zasobów umożliwiających im skuteczną naukę i jak najszersze uczestnictwo w dodatkowych zajęciach.
• Skoncentrowanie monitorowania na zapewnieniu równego traktowania i wykrywaniu przypadków dyskryminacji (niezapewnienia dostosowań), jak również przyczyn rozbieżności pomiędzy możliwościami a osiągnięciami uczniów z niepełnosprawnościami lub innych grup osób uczących się zagrożonych wykluczeniem.

Rekomendacja 3

Polityka edukacyjna w Polsce musi gwarantować, że wizja i cele edukacji włączającej są jasno wyrażone i rozumiane przez zainteresowane środowiska na szczeblu krajowym, regionalnym, lokalnym i szkolnym, a także ogół społeczeństwa.

Oznacza to:

• Zaangażowanie w szeroko zakrojoną współpracę mającą na celu wypracowanie wspólnego rozumienia zasad i wartości leżących u podstaw edukacji włączającej.

Rekomendacja 4

Polityka edukacyjna powinna nakreślać nową rolę szkół specjalnych i innych placówek specjalistycznych, w ramach której udostępniają one wszystkim placówkom ogólnodostępnym wiedzę fachową i specjalistyczne zasoby, zwiększając kompetencje kadry kierowniczej i całego personelu szkół ogólnodostępnych w zakresie rozumienia i wspierania osób uczących się o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych.

Oznacza to:

• Rozwijanie roli szkół specjalnych jako centrów wsparcia placówek ogólnodostępnych. Takie centra zasobów powinny stanowić pomocną bazę dla multidyscyplinarnych zespołów udzielających wsparcia na poziomie lokalnym, zapewniając równy dostęp do usług w całym kraju.
• Rola poradni psychologiczno-pedagogicznych powinna bardziej koncentrować się na zwiększaniu potencjału wszystkich szkół. Personel poradni powinien realizować działania diagnostyczne w szkole, udzielając porad nauczycielom i zespołom szkolnym, jak również zapewniać wsparcie uczniom i ich rodzinom.

Rekomendacja 5

Polityka edukacyjna w Polsce musi określać role i zakres obowiązków nauczycieli i osób odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji na wszystkich poziomach i we wszystkich sektorach zaangażowanych w system edukacji oraz zapewniać, by każdy przyjmował odpowiedzialność za osiągnięcia WSZYSTKICH osób uczących się.

Oznacza to:

• Uzgodnienie ról i zakresu obowiązków pracowników ministerstw/departamentów na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym w taki sposób, aby zapewnić współodpowiedzialność za osoby uczące się potrzebujące szczególnego wsparcia/zagrożone trudnościami edukacyjnymi, a także synergię podejmowanych działań poprzez współpracę.
• Zwiększenie autonomii kierownictwa szkół, by umożliwić im: zatrudnianie odpowiednich kadr, zarządzanie zasobami, organizowanie wsparcia edukacyjnego w szkole w bardziej elastyczny sposób, zapewnianie szkoleń dla pracowników oraz, w razie potrzeby, dostęp do zewnętrznego wsparcia ze strony służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji pozarządowych itp.
• Określenie zobowiązań prawnych w zakresie udzielania wsparcia i alokacji zasobów, monitorowania i zbierania danych oraz wspólnego wykorzystywania informacji w celu ustalenia wywiązywania się poszczególnych podmiotów z przydzielonych zadań i wprowadzania usprawnień.

Rekomendacja 6

Polityka edukacyjna w Polsce musi opierać się na mechanizmach finansowania, które wspierają rozwój wczesnej interwencji i profilaktyki, a nie koncentrują się na strategiach finansowania i podejściach opartych na kompensowaniu trudności w szkołach ogólnodostępnych.

Oznacza to:

• Wprowadzenie modelu finansowania zapewniającego wszystkim osobom uczącym się, które tego potrzebują, możliwości zapewnienia wysokiej jakości wsparcia w procesie uczenia się. Model ten powinien zapewnić odejście od stosowania formalnych procedur identyfikacji potrzeb, gdzie głównym kryterium uzyskania dostępu do wsparcia jest „etykietowanie” uczniów. Nowe podejście powinno zapewniać odpowiednie finansowanie i zasoby umożliwiające wspieranie wszystkich osób uczących się na poziomie szkoły, aby usunąć bariery w uczeniu się i uczestnictwie.
• Zapewnienie środków finansowych, które mogą być wykorzystywane w elastyczny sposób przez zespoły zarządzające w szkołach do wdrażania strategii, które zapobiegają występowaniu problemów i umożliwiają nauczycielom natychmiastową interwencję po ich zidentyfikowaniu.
• Określenie mechanizmów finansowania skierowanych do osób uczących się, które wymagają bardziej złożonego i długoterminowego wsparcia.

Rekomendacja 7

Polityka edukacyjna w Polsce musi zapewniać przejrzystość przydzielania i efektywnego wykorzystywania funduszy (na wszystkich poziomach systemu) przeznaczonych na dodatkowe wsparcie, aby umożliwić wszystkim osobom uczącym się korzystanie z równego prawa do edukacji.

Oznacza to:

• Wdrażanie strategii monitorowania, które zapewnią, że środki finansowe są wykorzystywane na likwidowanie barier w uczeniu się i uczestnictwie, zwiększanie potencjału szkół poprzez rozwój kadr oraz wspieranie osób uczących się o bardziej złożonych potrzebach.
• Aktywne angażowanie personelu na szczeblu krajowym i lokalnym oraz na poziomie szkół w celu zapewnienia efektywnego wykorzystywania zasobów.

Rekomendacja 8

Polityka Polski musi określać ramy zapewniania jakości i odpowiedzialności, które są w pełni zgodne z wizją i celami edukacji włączającej.

Oznacza to:

• Przegląd istniejących ram monitorowania jakości i odpowiedzialności pod kątem zgodności z wizją i celami edukacji włączającej.
• Współpracę z przedstawicielami różnych środowisk w celu wypracowania rozwiązań ograniczających zależności procesów zapewniania jakości i odpowiedzialności od kontroli zewnętrznej i wyników egzaminów zewnętrznych na rzecz doceniania pracy szkół z uczniami o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych.

Rekomendacja 9

Polityka edukacyjna w Polsce musi wspierać rozwijanie mechanizmów autoewaluacji opartych na wskaźnikach i standardach, które nakreślają wizję wysokiej jakości edukacji włączającej dla wszystkich osób uczących się.

Oznacza to:

• Uzgodnienie z zainteresowanymi środowiskami zakresu przeglądu polityki i praktyki edukacyjnej oraz określenie mocnych stron i wyzwań związanych ze strukturami/procesami zachodzącymi w szkołach i klasach szkolnych.
• Uzgodnienie z zainteresowanymi środowiskami zasad oceniania, które obejmują szerszy zakres uczenia się i mierzą postępy w nauce wszystkich uczniów, w tym uczniów z niepełnosprawnościami, którzy nie mogą przystępować do formalnych egzaminów.

Rekomendacja 10

Polityka edukacyjna w Polsce musi zapewnić odpowiedni status nauczycieli i kadry kierowniczej szkół oraz dostarczać zachęt, które sprawią, że kandydaci o najwyższych predyspozycjach, odpowiednio przygotowani, będą chcieli pracować w zawodzie i nie będą z niego odchodzić.

Rekomendacja 11

Polityka edukacyjna w Polsce musi zapewniać spójność kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli z wizją wysokiej jakości edukacji włączającej w praktyce.

Oznacza to:

• Koordynację prac z udziałem kluczowych zainteresowanych stron w celu opracowania ram określających niezbędne wartości, postawy i kompetencje, począwszy od początkowego kształcenia nauczycieli do możliwości dalszego rozwoju zawodowego, które są w pełni zgodne z wizją edukacji włączającej.
• Współpraca ze wszystkimi kluczowymi zainteresowanymi stronami w celu zapewnienia skutecznego wdrożenia uzgodnionych ram wartości, postaw i kompetencji niezbędnych w edukacji włączającej we wszystkich możliwościach kształcenia nauczycieli i doskonalenia zawodowego w całym kraju.
• Zapewnienie ścieżek kształcenia specjalistów pracujących z osobami uczącymi się z rzadko występującymi niepełnosprawnościami (np. bardzo złożonymi niepełnosprawnościami w zakresie uczenia się, niepełnosprawnością wzroku, słuchu, niepełnosprawnościami sprzężonymi itp.).

Rekomendacja 12

Polityka edukacyjna w Polsce musi wspierać współpracę i pracę zespołową (profesjonalne społeczności uczące się) w szkołach w celu opracowania opartych na faktach i danych, innowacyjnych podejść do uczenia się, nauczania i oceniania ukierunkowanych na zwiększanie osiągnięć wszystkich uczniów.

Oznacza to:

• Udzielanie wskazówek i wspieranie nauczycieli w rozwijaniu kompetencji w zakresie oceniania kształtującego (oceniania na rzecz uczenia się) i oceniania sumatywnego. Wiąże się to ze zdefiniowaniem ich różnych celów i funkcji oraz wykazaniem, w jaki sposób można wykorzystać te dwa rodzaje oceny, aby spersonalizować proces uczenia się i podnieść poziom osiągnięć uczniów.
• Wykorzystanie wyników badań naukowych do celów opracowania innowacyjnych podejść do uczenia się i nauczania, aby wspierać uczestnictwo i zaangażowanie wszystkich uczących się osób.

Rekomendacja 13

Polityka edukacyjna w Polsce powinna wspierać opracowanie zasad oceniania włączającego, które umożliwią odnotowywanie postępów WSZYSTKICH uczących się osób.

Oznacza to:

• Określenie odpowiednich sposobów/poziomów odniesienia (ocenianie przez nauczyciela/testy) wykorzystywanych na wszystkich etapach edukacyjnych, jako informacji o nauczaniu i uczeniu się w kluczowych obszarach podstawy programowej.
• Opracowanie we współpracy z zainteresowanymi stronami ram oceniania, które wartościują szersze spektrum uczenia się i mierzą postępy uczniów, w tym uczniów niepełnosprawnych, którzy nie mają dostępu do formalnych egzaminów.
• Opracowanie procedur wstępnej identyfikacji potrzeb, które powiązane są z szerszym kontekstem procesu uczenia się i zasad oceniania, by bezpośrednio wspierać pracę nauczycieli.

Rekomendacja 14

Polityka edukacyjna w Polsce musi określać strategie mające na celu zwiększenie znaczenia głosu uczniów (zgodnie z art. 12 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka) i ich rodziny.

Oznacza to:

• Zidentyfikowanie sposobów poszerzania konsultacji z uczniami/rodzinami w szkole oraz w szerszym systemie podejmowania decyzji dotyczących proponowanych zmian, które ich dotyczą.

Rekomendacja 15

Polityka edukacyjna w Polsce musi zapewniać elastyczność realizacji podstawy programowej poprzez umożliwienie realizowania spersonalizowanych programów nauczania w szkołach w celu zaspokojenia szeroko rozumianych potrzeb każdego ucznia.

Oznacza to:

• Opracowanie wspólnej podstawy programowej, która stanowi ramę umożliwiającą nauczycielom planowanie działań i efektów kształcenia, które pozwolą wszystkim uczniom robić postępy w zakresie przedmiotów i obszarów nauczania.
• Zapewnienie możliwości dodatkowych godzin do wykorzystania przez szkoły, bez konieczności uruchamiania formalnych procedur, na działania wspierające wszystkich uczniów i odpowiadające na identyfikowane wyzwania oraz potrzeby lokalnej społeczności.
• Zapewnienie realizacji programów profilaktycznych dla uczniów, dotyczących zagadnień takich, jak na przykład zdrowie psychiczne, dobrostan i rozwój osobisty oraz społeczne uczenie się itp.

Rekomendacja 16

Polityka edukacyjna w Polsce musi wspierać wszystkie podmioty w szkole w rozwijaniu kompetencji w zakresie identyfikowania barier w uczeniu się i uczestnictwie oraz zapewniania wsparcia i strategii wczesnej interwencji w pokonywaniu tych barier.

Polityka edukacyjna w Polsce musi wspierać wszystkie środowiska związane ze szkołą w rozwijaniu kompetencji w zakresie identyfikacji barier w uczeniu się i uczestnictwie oraz zapewniania wsparcia i realizacji strategii opartych na wczesnej interwencji w celu likwidowania barier.

Oznacza to:

• Zwiększanie współpracy w szkołach i pomiędzy szkołami w celu wymiany praktyk opartych na faktach i danych.
• Wykorzystywanie wielospecjalistycznej wiedzy i doświadczeń (np. psychologów, poradni psychologiczno-pedagogicznych, szkół i ośrodków specjalnych/centrów zasobów) w celu wspierania kadry szkół i osób uczących się oraz dzielenia się strategiami identyfikowania i promowania praktyki w zakresie edukacji włączającej.

 

Cały dokument zawierający powyższe rekomendacje, a także opracowane na ich podstawie cztery działania priorytetowe można znaleźć na stronie MEN pod adresem: https://www.gov.pl/web/edukacja/projekt-realizowany-w-ramach-program-wsparcia-reform-strukturalnych

Zakończył prace powołany przez Minister Edukacji Narodowej Annę Zalewską Zespół do spraw opracowania modelu kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do opracowania propozycji nowych rozwiązań systemowych lub modyfikacji rozwiązań obowiązujących w zakresie kształcenia dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w oparciu o diagnozę funkcjonalną (z wykorzystaniem Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia – ICF), a także propozycji rozwiązań organizacyjno-prawnych oraz działań wdrażających zmiany systemowe.

W lutym br. w ramach projektu Program Wsparcia Reform Strukturalnych Komisji Europejskiej, realizowanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Europejską Agencją do spraw Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej, zostały zorganizowane pierwsze spotkania informacyjno-konsultacyjne „WSPIERANIE PODNOSZENIA JAKOŚCI EDUKACJI WŁĄCZAJĄCEJ W POLSCE”. Uczestnikami spotkań byli przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej, Komisji Europejskiej, Europejskiej Agencji ds. Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej, oraz m.in. zaproszeni przedstawiciele środowisk lokalnych – dyrektorzy szkół i placówek oświatowych, nauczyciele, przedstawiciele uczelni wyższych, samorządu terytorialnego, rodzice, studenci. Podczas spotkań Przedstawiciele Europejskiej Agencji zaprezentowali wstępny projekt założeń zmian legislacyjnych, który został poddany konsultacjom. Uczestnicy odnieśli się m.in. do kwestii: czy i w jakim stopniu przedstawione założenia zmian legislacyjnych odpowiadają na wyzwania w zakresie edukacji włączającej oraz wskazali inne obszary, które powinny być uwzględnione w projekcie założeń.

Zachęcamy do systematycznego śledzenia na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej zakładki „Edukacja włączająca”, gdzie znajdziecie Państwo bieżące informacje na temat podejmowanych przez Ministerstwo działań na rzecz podnoszenia jakości edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.