Celem edukacji włączającej jest zapewnienie wszystkim uczniom wysokiej jakości kształcenia (Europejska Agencja ds. Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej, 2014, Pięć kluczowych przesłań dla edukacji włączającej. Od teorii do praktyki).
Edukacja włączająca często jest kojarzona z uczniami z niepełnosprawnościami lub uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, którzy uczą się ze wszystkimi dziećmi. Obecnie prawie do każdej szkoły/przedszkola uczęszcza dziecko posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, dziecko posiadające opinię o specyficznych trudnościach w uczeniu się lub inną opinię wydaną przez poradnię psychologiczno – pedagogiczną. Są też dzieci nie posiadające żadnego z tych dokumentów, jednak wymagające pomocy psychologiczno – pedagogicznej z różnych przyczyn, np. trudnej sytuacji rodzinnej. Wszyscy ci uczniowie, to dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE). Coraz częściej używany jest również termin „inkluzja” – rozumiany jako edukacja włączająca, otwarta na potrzeby wszystkich uczniów, w tym osób z niepełnosprawnością, pochodzących z mniejszości etnicznych, wyznaniowych czy narodowościowych i innych.
W swoich założeniach edukacja włączająca uwzględnia potrzeby każdego dziecka. Należy planować takie działania, które prowadzą do indywidualizacji procesu kształcenia umożliwiają uczenie się uczniów ze swymi rówieśnikami w tempie dostosowanym do indywidualnych potrzeb, z wykorzystaniem zróżnicowanych metod i technik. Należy też zadbać o stworzenie warunków uwzględniających ograniczenia i możliwości poszczególnych uczniów. Działania mające na celu wsparcie uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego w przedszkolu lub szkole można ująć w trzech obszarach:
- dostosowanie wymagań edukacyjnych do możliwości psychofizycznych uczniów lub dostosowanie programu wychowania przedszkolnego, lub określenie oczekiwanych osiągnięć dziecka z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
- dostosowanie warunków realizacji potrzeb rozwojowych i edukacyjnych,
- dostosowanie warunków organizacji kształcenia.
Edukacja włączająca stanowi dla nauczycieli wyzwanie, ponieważ obliguje ich do tworzenia
w szkole właściwej atmosfery sprzyjającej budowaniu relacji, wspierania procesu uczenia się każdego ucznia w jego indywidualnym tempie, organizowania systemu rozpoznawania potrzeb i możliwości uczniów, elastycznego podejścia do nauczania w zakresie treści programowych i metod pracy, oceniania postępów ucznia w celu budowania motywacji
i wspierania jego rozwoju, a także budowania partnerskich relacji z rodzicami. Obecnie duża część nauczycieli nie czuje się gotowa na przyjęcie ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do klasy, w której uczy. W tych działaniach szkoła potrzebuje wsparcia ze strony partnerów, takich jak poradnie psychologiczno-pedagogiczne, fundacje lub stowarzyszenia, ośrodki pomocy społecznej i opieki zdrowotnej.
Wiele wskazówek pomocnych w prawidłowej organizacji edukacji włączającej znajdziemy na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej. W zakładce „Edukacja włączająca” (link do strony: https://www.gov.pl/web/edukacja/edukacja-wlaczajaca) na bieżąco umieszczane są aktualne działania w tym zakresie, jak również materiały w obszarach:
- Wczesne wspomaganie rozwoju
- Podstawa programowa
- Pomoc i poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne
- Nadzór pedagogiczny
- Przepisy prawa
- Edukacja włączająca w praktyce
- Wspieranie podnoszenia jakości edukacji włączającej w Polsce
Ważną instytucją wspierającą nauczycieli i dyrektorów szkół i placówek oświatowych w realizacji ich zadań jest Ośrodek Rozwoju Edukacji (https://www.ore.edu.pl/) – publiczna placówka doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym prowadzona przez Ministra Edukacji Narodowej. Jednym z obszarów wsparcia jest właśnie edukacja włączająca. Na jej stronie można znaleźć ofertę szkoleń, konferencji w tym zakresie, a także bardzo bogaty zasób wydawnictw i opracowań.
Link do strony z publikacjami: https://www.ore.edu.pl/2015/03/edukacja-wlaczajaca/
Można tam znaleźć np. ciekawą publikację M. Czarnockiej Działania poradni psychologiczno-pedagogicznych w zakresie edukacji włączającej, zawierającą m.in. informacje o obowiązujących przepisach prawa oświatowego w zakresie kształcenia uczniów ze SPE w szkołach i placówkach. We wrześniu 2019 roku opublikowana została cała seria publikacji dotyczących edukacji włączającej, skierowana przede wszystkim do dyrektorów szkół i przedszkoli, nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych, a także innych osób związanych z działalnością oświatową. Broszury tworzą kompleksowe źródło aktualnej wiedzy na temat podstaw prawnych i sposobów realizowania inkluzji (włączania) w edukacji, zwracając uwagę na konieczność współpracy placówek oświatowych z rodzicami uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE) oraz poradniami psychologiczno-pedagogicznymi. W każdym z zeszytów wskazano najważniejsze założenia, przykłady dobrych praktyk i literaturę, do której warto sięgnąć. Tytuły publikacji:
- Edukacja włączająca w szkole – szanse i wyzwania
- Edukacja włączająca w aspekcie organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej i kształcenia specjalnego. Z doświadczeń poradni psychologiczno-pedagogicznej
- Edukacja włączająca w aspekcie organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej i kształcenia specjalnego. Z doświadczeń szkoły
- Prawo oświatowe a edukacja włączająca
- Współpraca z rodzicami, czyli jak rozmawiać o edukacji włączającej
Zachęcamy do pobrania materiałów i zapoznania się z nimi, a także bieżącego śledzenia też strony internetowej MEN i ORE.